Natuurlijk waren er littekens – het litteken van verliefd zijn op de verkeerde man, het litteken van de overtuiging dat liefde genoeg was terwijl respect essentieel was, het litteken van een huwelijk en een scheiding binnen een week. Maar die littekens hadden haar gehard als staal. Ze hadden haar geleerd dat macht niet iets is dat je zomaar krijgt van mensen in machtsposities. Het is iets dat je neemt, opbouwt en verdient door hard werken en onwankelbare toewijding. Ze lag in bed, betaald met haar eigen geld, in haar eigen appartement, in de buurt waar ze was opgegroeid en waar ze nu voor had gekozen om te wonen, en ze dacht na over de toekomst.
Tweeëntwintig lopende zaken. Maar er wachtten er nog honderden, duizenden uitgebuitte werknemers die een stem, middelen en bescherming nodig hadden. En Adriana had een plan. De juridische handleidingen die ze publiceerde waren slechts het begin. De volgende stap: vijftig advocaten in het hele land trainen in haar methoden, een landelijk netwerk van advocatenkantoren opzetten die zich inzetten voor rechtvaardigheid voor werknemers, en een beweging opbouwen die haar zou overleven – niet omdat ze een nalatenschap wilde achterlaten, maar omdat ze wist dat geen enkel persoon, hoe toegewijd ook, eeuwenoude structuren van uitbuiting kon afbreken.
Maar één persoon kon een vlam aanwakkeren, en die vlam kon zich verspreiden. Zijn laatste gedachte voordat hij in slaap viel, ging uit naar Carmen, de vrouw die 15 jaar lang 70 uur per week onder onmenselijke omstandigheden had gewerkt, die haar kinderen in armoede had grootgebracht terwijl de Valenzuela’s in een herenhuis woonden dat met haar gestolen arbeid was gebouwd, en die de moed had gevonden om zich te organiseren, te getuigen en te vechten. Carmen was de ware heldin van dit verhaal. Adriana had alleen middelen en strategie geleverd, maar Carmen en de andere 200 arbeiders hadden iets veel belangrijkers geleverd: het bewijs dat gewone mensen, als ze de kans krijgen, imperiums kunnen omverwerpen die onoverwinnelijk leken.
En dat was hoop – hoop dat verandering mogelijk was, dat gerechtigheid, hoe traag ook, uiteindelijk zou komen, dat de macht van corrupte families niet absoluut was. Adriana viel glimlachend in slaap, klaar voor morgen, klaar voor een nieuwe zaak, klaar om de oorlog voort te zetten die anderhalf jaar eerder op het vliegveld was begonnen, toen ze Patricia had aangekeken en gezegd: “Ik ga van je scheiden.” Die uitspraak was het begin. Wat volgde – de val van imperiums, de transformatie van levens, de uitdaging van het systeem – was een erfenis, en die was nog niet voorbij.
